Dwór w Radzikach Małych (gmina Wąpielsk, powiat rypiński) – historia pełna zmian i tajemnic.

Dwór w Radzikach Małych – historia pełna zmian i tajemnic

Dwór w Radzikach Małych to miejsce o bogatej historii, sięgającej XV wieku. Przez lata należał do wpływowych rodów szlacheckich, był świadkiem ważnych wydarzeń historycznych i zmian społecznych. Choć dziś znajduje się w ruinie, jego przeszłość wciąż fascynuje pasjonatów historii.

Pierwsi właściciele i początki majątku

Do połowy XVI wieku Radziki Małe były częścią większej własności obejmującej również Radziki Wielkie. W 1434 roku majątek należał do chorążego dobrzyńskiego Jakuba Radzikowskiego, który dał początek rodowi pieczętującemu się herbem Ogończyk.

W 1540 roku nastąpił podział majątku pomiędzy spadkobierców Mikołaja Radzikowskiego, a Radziki Małe przypadły Zofii Żeleskiej. W kolejnych latach właścicielem majątku był Sędziwój Żelski.

Okres wojen i przejęcie majątku przez jezuitów

W XVII wieku, na skutek licznych wojen, gospodarka ziemi dobrzyńskiej uległa osłabieniu. Na tych terenach osiedliła się drobna szlachta, a część ziem przeszła w ręce zakonu jezuitów.

W 1773 roku Radziki Małe nabył Józef Pląskowski, którego potomkowie przez kolejne lata zarządzali dobrami. Prawdopodobnie to właśnie w tym okresie powstał istniejący do dziś (choć w ruinie) dwór.

Dwór w XIX wieku – nowe rody i rozwój majątku

W 1805 roku Ignacy Pląskowski sprzedał Radziki Małe Franciszkowi Twarowskiemu herbu Piława, który znacząco rozwinął majątek. W kolejnych latach posiadłość wielokrotnie zmieniała właścicieli. Wśród nich znaleźli się Fabian Nałęcz Grąbczewski oraz Władysław Ignacy Gniazdowski herbu Korab.

Władysław Juliusz Gniazdowski, syn Władysława Ignacego, brał udział w powstaniu styczniowym i za swoją działalność został zesłany na Syberię. Po powrocie do kraju odziedziczył majątek, który przekazał swojemu synowi Antoniemu w 1912 roku.

Dwór w XX wieku – wojna, upadek i zniszczenie

Ostatnim przedwojennym właścicielem Radzik Małych był Tadeusz Gniazdowski. W 1939 roku wraz z rodziną został aresztowany przez niemieckie oddziały Selbstschutzu. On i jego żona Teresa zostali zamordowani.

Po wojnie dwór został przejęty przez wojsko radzieckie, które ograbiło majątek z inwentarza żywego i ruchomości. Przez kolejne dekady popadał w coraz większą ruinę. W latach 90. XX wieku budynek strawił pożar i od tego czasu pozostaje w stanie ruiny.

Ciekawostki o dworze w Radzikach Małych

•  W 1921 roku w dworze miała miejsce kontrowersyjna sytuacja związana z nieprzychylnością lokalnego proboszcza wobec właścicieli majątku. Zapisał on w Kronice parafialnej :

„Dowiedziałem się, że Antoni Gniazdowski z małżonką swoją stale stroniący od kościoła, którzy są w okolicy uważani za najzamożniejszych, a do kościoła żadnych ofiar dobrowolnie nie czynią, obstalowali tablicę dla brata swego, kawalera Jana Gniazdowskiego, poległego w teraźniejszej wojnie jako żołnierz polski. Przed wstąpieniem do wojska zamieszkując u brata życie prowadził rozpustne. Dziewczętom, z któremi grzeszył przekazywał, aby się z tego nie spowiadały, bo to nie grzech. Nie przyjąłem go nawet jako jawnogrzesznika na chrzestnego. Otóż takiemu chce jego brat wmurować w kościele tablicę, co byłoby wielkim zgorszeniem”.

• W 1918 roku dwór był jednym z miejsc, gdzie działał Związek Zawodowy Robotników Rolnych, organizujący strajki przeciwko właścicielom ziemskim.
• Podczas II wojny światowej w majątku stacjonowali żołnierze niemieccy i radzieccy.